(03.11.2014)
Nog een paar nachtjes slapen en dan wordt met veel feestelijkheden de grootste historische gebeurtenis sinds de tweede wereldoorlog herdacht: de val van de Berlijnse Muur. Al wekenlang beheerst dit onderwerp de Duitse media. En uitgerekend op dit moment laait in Duitsland de discussie over de erfenis van de DDR weer op alsof het vorig jaar was dat de dictatuur ineenstortte, in plaats van 25 jaar geleden. Die Mauer im Kopf, heet dat verschijnsel, de (voor)oordelen waarmee Oost- en West-Duitsers elkaar en hun geschiedenis bekijken.
Bondspresident Joachim Gauck is in dit geval de aanjager. Een voormalige dominee uit de DDR, activist voor de mensenrechten, in 1990 benoemd tot chef van de Stasi-archieven en sinds 2012 het Duitse staatshoofd. Partijloos. Een invloedrijk man, die zich niet neerlegt bij de opvatting van degenen die vinden dat een president boven de partijen moet staan en zich niet teveel met politiek moet bemoeien. Het eerste Europese staatshoofd dat verklaarde dat hij niet naar de winterspelen in Sotchi zou gaan, vanwege de schending van de homorechten in Rusland. Die uitsprak dat een land soms naar de wapens moet grijpen om de mensenrechten te beschermen, een moedige stellingname in het naoorlogse Duitsland. En die nu een oordeel velt over de regeringsvorming in een van de Duitse deelstaten – met als gevolg groot rumoer en een storm van kritiek uit de betrokken partijen.
In de voormalige oostelijke deelstaat Thüringen heeft Die Linke, zeg maar de partij van de oud-communisten, bij recente verkiezingen goed gescoord en meer dan een kwart van de stemmen behaald. Dat is maar liefst tien procent meer dan de coalitiepartners SPD en Groenen samen. Het ligt dus ook voor de hand dat Die Linke de minister-president levert. Nog nooit vertoond. Een schok voor veel mensen die de DDR nog vers in het geheugen hebben, zoals Joachim Gauck.
In een gesprek met de ARD-televisie zei Gauck dit weekend dat het wel even slikken is voor mensen van zijn leeftijd die de DDR meegemaakt hebben. Maar we leven in een democratie en moeten de beslissing van de kiezers accepteren, voegde hij eraan toe. `Tegelijkertijd vragen we ons af: staat de partij die nu de minister-president gaat leveren, werkelijk al zo ver af van het gedachtegoed van de voormalige SED (de socialistische eenheidspartij in de DDR, MU) wat betreft de onderdrukking van de mensen hier, dat wij die partij ten volle kunnen vertrouwen? Er zijn delen van die partij waarbij ik, en vele anderen, moeite hebben om dat vertrouwen te ontwikkelen.´
Hij wees ook op de verhitte discussie over de vraag of de DDR al dan niet een `Unrechtsstaat´ geweest is. Dat debat woedt al jaren, en zowel Merkel als Gauck (beide uit Oost-Duitsland afkomstig) hebben de vraag volmondig met ja beantwoord. Maar de politici van Die Linke weigeren dit te onderschrijven, en wringen zich in allerlei bochten, ook nu de Groenen in Thüringen klip en klaar deze erkenning eisen om een coalitie te kunnen vormen met de oud-communisten. Gauck: `Ja, was ist denn diese Partei nun wirklich?´
De beer was los, natuurlijk. Beoogd minister-president Bodo Ramelow toonde zich `bijzonder geirriteerd dat de ene christen de andere voor het altaar zulke verwijten maakt´. De Groenen vinden dat Gauck zijn eigen levensloop niet hoeft te verhullen, maar dat hij onpartijdig moet zijn. De SPD (`We hebben geen behoefte aan een scheidsrechter´) is van mening dat Die Linke na 25 jaar aanvaard moet worden als een partij die regeringsverantwoordelijkheid kan nemen. Ramelow zelf is nooit lid van de SED geweest, aldus de sociaaldemocraten. Bijval voor Gauck kwam natuurlijk van de christendemocraten, die in Thüringen buiten spel staan. Via twitter wees een vooraanstaand CDU-functionaris er fijntjes op dat de SPD en de Groenen zich altijd sterk hebben gemaakt voor een Bondspresident met een eigen mening. `Nu hebben ze die.´
Een woordvoerder van de voormalige Stasi-slachtoffers drukte het politieker uit: Gauck heeft tot uitdrukking gebracht waar duizenden mensen bang voor zijn, namelijk dat het oude DDR-kader nu weer aan de macht kan komen. Ja, die Linke heeft vreemde kostgangers in de achterban, maar het zal zo’n vaart niet lopen. Coalities van SPD en Die Linke regeren al decennia in verschillende oostelijke deelstaten, zonder problemen. Weliswaar onder SPD-leiding, maar het is natuurlijk een waanidee dat met de komst van Ramelow de DDR aan een come-back bezig zou zijn. Toch blijkt uit deze discussie hoe gevoelig dit onderwerp nog steeds ligt. Die Mauer im Kopf is nog lang niet neergehaald.