(15.12.2014)
Het doet steeds meer denken aan de opkomst van de PVV, het succes van de Pegida-beweging in Dresden, de Patriottische Europeanen tegen de Islamisering van het Avondland. Wat is dat toch voor club en wat moet het antwoord van de politiek zijn? Afgelopen week buitelden sociale wetenschappers en politici meer dan ooit over elkaar heen om het verschijnsel te duiden.
De urgentie is duidelijk: het ongekend hoge aantal deelnemers aan de maandagmars in Dresden (die vorige week maandag voor de 8ste keer werd gehouden) was een schok. Wat begon met een paar honderd mensen is uitgegroeid tot een 10.000 man sterke optocht. Dat fenomeen is niet meer te verwaarlozen. Maar de onmacht is groot, een adequaat antwoord van de politiek ontbreekt.
Iedere vergelijking gaat natuurlijk mank, Pegida is geen politieke stroming, treedt niet in de openbaarheid, de optocht verloopt grotendeels zwijgend, alleen de spandoeken met anti-dit en anti-dat en vooral anti-islam-leuzen spreken duidelijke taal. Hoogstens wil men af en toe de historische kreet `Wir sind das Volk´ scanderen, in navolging van de legendarische maandagdemonstraties in Leipzig, die in oktober 1989 het einde van de DDR inluidden.
Initiatiefnemer Lutz Bachmann is geen charismatische Geert Wilders, maar hij heeft in korte tijd wel wat van de grond gekregen. In oktober is hij met zijn beweging begonnen, in Hamburg en Celle (bij Hannover). Dat liep meteen uit op gewelddadigheden en dat is geen wonder met zo’n voorman; Lutz heeft een strafblad wegens mishandeling, inbraak en diefstal. In Düsseldorf is inmiddels ook een poging gedaan om een Pegida-filiaal te openen, maar dat lokte niet meer dan 450 mensen de straat op.
Toch zijn er duidelijke parallellen te trekken met de PVV. Beide bewegingen staan vijandig tegenover alle buitenlanders, ook al wordt dat niet met zoveel woorden gezegd en ligt de nadruk op de (radikale) islam. Allochtonen, buitenlandse werknemers, vluchtelingen en asielzoekers hebben hier niets te zoeken, luidt de onderliggende boodschap. Eigen volk eerst. Ze verenigen bovendien allebei een bonte stoet van aanhangers in hun gelederen. Het zijn niet alleen de lage inkomens en werklozen die zich bedreigd voelen, het is ook de middenklasse die zich roert. Het sociale midden is namelijk niet per definitie democratisch, verklaarde de gezaghebbende politica Gesine Schwann (SPD) zondagavond in de populaire talkshow van Günther Jauch.
Duitsland heeft natuurlijk wel weer een eigen touch die in Nederland nauwelijks aanwezig is; behalve boze burgers zijn het ook nog eens hooligans (met een eigen club, hooligans gegen salafisten oftewel Hogesa) en neo-nazi´s die in Dresden rondwandelen en verslaggevers de microfoon uit de hand slaan. In Sachsen dus, waar 2,8 procent van de bevolking buitenlander is. Zoals een politicoloog het uitdrukte: alsof je op een waddeneiland demonstreert tegen bergbeklimmers. Maar ook de PVV is sterk in plattelandsgemeenten waar men nooit een hoofddoekje tegenkomt.
Dan moet je dus constateren dat er sprake is van meer dan vreemdelingenhaat. Het gevoel niet serieus genomen te worden door de politiek. Frustratie over de regering. Wij tellen niet mee, er wordt over onze hoofden beslist. Oftewel, ze doen maar in Berlijn/Den Haag, naar ons wordt niet geluisterd. En de media zijn tegen ons. Die verdraaien alles. Geert Wilders geeft zijn achterban het gevoel dat hij wél luistert: `Dan gaan we dat regelen.´
Politici vinden Pegida gevaarlijk. Een schande voor Duitsland. Migratie is goed voor ons land, wordt benadrukt. Uit de statistieken blijkt dat geen land ter wereld, na de Verenigde Staten, zoveel immigranten opneemt als Duitsland. Een half miljoen dit jaar. Voor een deel is die gastvrijheid natuurlijk toch ingegeven door schuldgevoel over het verleden en ik hoor in mijn omgeving ook weleens de voorzichtige opmerking dat de regering daar misschien maar eens wat nuchterder naar moet kijken. Maar het zijn altijd buitenlandse vrienden die dat zeggen, nooit Duitsers.
Hoe dan ook, deze Pegida is een klap in het gezicht van alle goedwillende Duitse burgers. Gesine Schwann sprak uit wat nog steeds een pijnlijk taboe is: `Wat vroeger het jodendom was, is nu de islam´. Geen wonder dat vandaag op facebook de haat tegen `landverrader´ Jauch en `nachtmerrie´ Gesine Schwann hoog oplaait. Politiek en media zijn twee handen op één buik als het erom gaat Pegida verdacht te maken, is de teneur.
Opmerkelijk is dat de beweging zelf nooit ergens het woord voert. Ook door Jauch was Pegida weer uitgenodigd, live-uitzending, dus manipulatie uitgesloten – maar nee. En dat leidde ertoe dat de focus nu werd gericht op AfD-voorzitter Bernd Lucke, van de succesvolle anti-euro-partij, die zichzelf in allerlei bochten ging wringen om de Pegida-aanhang binnen te halen of te houden, zonder zijn fatsoenlijke rechtse kiezers te schofferen. Hij was, zo zei hij, wel onder de indruk van de vreedzame demonstraties, maar hij wees vreemdelingenhaat af. Hij was niet verantwoordelijk voor statements van een medewerker dat de AfD achter de doelstellingen van Pegida staat. Maar als mensen dat vinden, moeten ze dat ook kunnen opschrijven. Ja, nee, ja, nee.
Dat alles was niet overtuigend. En dus zocht Lucke zijn toevlucht in de zielige tekst dat het `vier tegen één´ was in de uitzending, en dat de Pegida door Jauch tendentieus werd afgebeeld. Het was onderhoudend en tot op zekere hoogte verhelderend, wat daar gebeurde. Maar een antwoord is het niet. Ik denk dat veel politici hopen dat de beweging vanzelf doodbloedt, door onderlinge ruzies uit elkaar valt. Het is niet uitgesloten natuurlijk. Maar voorlopig waart er nog een spook door Duitsland.