(21.01.2015)
Thuis in Berlijn. Ik zit aan de keukentafel, de radio staat aan. Lokale zender. Reggaemuziek. Een ouwetje van Bob Marley? Nee, ik hoor opeens wat er gezongen wordt. Nononono no Pegida – een protestsong tegen de anti-islambeweging die elke maandagavond in Dresden, de hoofdstad van Saksen, een massale stille tocht houdt. Een paar minuten later. Interviewtje. Vluchtelingen in Dresden zijn bang, zegt de directeur van een asielzoekerscentrum. Ze worden op straat uitgescholden, bespuugd, soms fysiek lastig gevallen. Vrouwen durven niet meer met een hoofddoek de straat op.
De schuld van Pegida? Het is onduidelijk. Concrete aanleiding is vooral de gewelddadige dood van een 20-jarige jongen uit Eritrea in de nacht van 12 op 13 januari. Deze Bahraday woonde met enkele landgenoten in een troosteloze plattenbau in de Saksische hoofdstad, en werd op de binnenhof gevonden. Doodgestoken. Honderden vensters kijken op die plek uit. Maar getuigen zijn er niet. Is dat angst? Vast, zeggen de Pegida-tegenstanders.
Maar dat hoeft niet zo te zijn. Het is natuurlijk mogelijk dat er iets anders aan de hand is. Geen racistisch geweld, maar een `gewone´ ruzie onder bewoners, met dodelijke afloop. Dat komt in asielzoekerscentra vaker voor, en dat kan het zwijgen ook verklaren. De aanhangers van Pegida roepen luid dat de `Lügenpresse´ hun die moord in de schoenen wil schuiven. En dat is wel een beetje waar. Misschien niet letterlijk, maar dan toch als gevolg van de beklemmende sfeer waarin dit soort wandaden mogelijk worden.
Maar wat moet je dan met Pegida? Wat voor mensen gaan daar elke week in de avondkou de straat op? Uit onderzoek van de TU Dresden blijkt dat het vooral mannen zijn, goed opgeleid, met een baan. Middenklasse. Geen kansarme, slecht opgeleide werklozen dus. En wat betreft de beweegredenen: slechts een kwart van de ondervraagden bleek mee te lopen vanwege de islam, de meeste mensen willen alleen hun ongenoegen uiten over De Politiek in het algemeen. Zeggen ze. Het onderzoek wordt natuurlijk alweer aangevochten omdat het aantal ondervraagden te gering zou zijn.
Hoe het ook ook zij, misschien is Pegida inderdaad ten dele een fatsoenlijke benepen burgerclub, maar die wordt wel gesteund door grote aantallen hooligans en klip-en-klare neonazi’s. Daarmee hangt er rond de tienduizenden demonstranten toch een vieze geur, hoezeer ook wordt benadrukt dat die groeperingen niets te maken hebben met de drijfveren van Pegida.
Inmiddels heeft de club in een paar landen al navolgers gekregen: in Belgie, Spanje, Noorwegen, Denemarken. Het gaat daarbij steeds om slechts een paar honderd mensen, maar niettemin – zo is Pegida (`vaderlandslievende Europeanen tegen islamisering van het avondland´) in oktober ook begonnen.
De tegenbewegingen zijn gelukkig ook hoopgevend. In veel grote Duitse steden werd de afgelopen weken gedemonstreerd tegen Pegida en voor `Vielfalt´, culturele en maatschappelijke veelkleurigheid. Tienduizenden mensen in Leipzig, München,Wiesbaden. De bevolking is verdeeld. En dat leidt tot polarisatie. In de media worden parallellen getrokken met de nazi’s, ook wat betreft het woordgebruik. De typering `Lügenpresse´ (zo noemden de nationaal-socialisten de kranten destijds al, en de Pegida-aanhangers doen het ook) is `Unwort´ van het jaar 2014 geworden.
Initiatiefnemer Lutz Bachmann probeert samen met zijn nogal enge woordvoerster Kathrin Oertel (officieel 36 jaar oud, maar dan ben ik het ook) het imago van de club op te krikken. De belangrijkste boodschap is dat Pegida niet vijandig staat tegenover buitenlanders. Maar nijvere bijen hebben facebook eens doorgelicht en dan kom je toch bijzondere dingen tegen. Zoals een foto waarin Bachmann als Hitler geknipt en gekapt is en dreigend in de camera kijkt. Dat was een grapje, laat hij haastig weten.
Eveneens op facebook circuleren commentaren, waarin Bachmann asielzoekers neersabelt als zijnde `Viehzeug´ en `Dreckspack´, tuig van de richel. Het zijn geen politieke vluchtelingen of mensen die voor oorlog op de vlucht zijn, weet hij zeker, en hij schrijft het in hoofdletters op. Zijn woordvoerster zwijgt dit keer. Wij reageren niet op privé-aangelegenheden, luidt de enige reactie.
De Duitse politiek probeert het tij te keren, maar weet nog steeds niet hoe. De partijen spreken elkaar en zichzelf tegen in verklaringen en commentaren. Merkel, CDU, heeft zich op haar partijcongres scherp tegen Pegida gekeerd (`De Islam hoort bij Duitsland´), vicekanselier Gabriel, SPD, meent daarentegen dat er een dialoog op gang moet komen met goedwillende aanhangers van Pegida.
En kijk aan: Pegida heeft nu aangekondigd bereid te zijn tot een dialoog met de politiek. Goed nieuws voor Gabriel, zou je zeggen, maar nee. Gaat niet gebeuren. Yasmin Fahimi, secretaris-generaal van de partij, noemde een eventueel gesprek een `volkomen fout signaal´ ten opzichte van de Duitse moslims, `…alsof er sprake zou zijn van een ontluikend begrip voor Pegida.´ Gabriel terug in het hok. CDU-vertegenwoordigers daarentegen spraken zich uit voor een `open gesprek´. Waar Merkel nou weer helemaal niks voor voelt.
De evangelische kerk, de grootste van Duitsland, uitte zich bij monde van de aartsbisschop van Bamberg op niet mis te verstane wijze. Christenen mogen niet meelopen in deze racistische en nationalistische beweging, oordeelde hij in zijn Kerstboodschap. Maar in Saksen zelf distantieert de kerk zich minder duidelijk. Ook deze mensen hebben recht op vrijheid van meningsuiting en ze zijn niet allemaal extreem-rechts, meent de bisschop van Saksen. `Na de demonstratie moet de dialoog komen.´
Ik denk eerder dat de oplossing uit de samenleving zelf moet komen, uit die tienduizenden mensen van de anti-Pegidabewegingen. Dat leidt de komende tijd misschien tot confrontaties, maar daar moet je ook niet al te bang voor zijn. De politiek behoort wel stelling te nemen, net als de kerk, maar in een dialoog zie ik helemaal niks. Waarover kan die gaan, in een zo bont gezelschap van ontevreden burgers, hooligans en gewelddadige neonazi´s? Onder leiding van een racist met een strafblad? Hou toch op.
NB Enkele uren na het verschijnen van deze column maakte Bachmann zijn aftreden bekend. Hij trekt zich terug uit de organisatie van Pegida. Het Openbaar Ministerie stelt een onderzoek in naar zijn facebook-uitingen; hij wordt verdacht van opruiing.