(03.02.2020)
Deze maand is het weer zo ver: het jaarlijkse filmfestival Berlinale drukt zijn stempel op de stad. Voor de 70ste keer kan Berlijn genieten van rode lopers, limousines, recepties en een tsunami van internationale journalisten en vertegenwoordigers van de filmwereld. Honderden mensen zullen steeds dapper kou en regen trotseren bij theaters en hotelingangen, om een glimp te kunnen opvangen van een beroemdheid.
Een nieuw duo heeft de leiding van het spektakel op zich genomen. Carlo Chatrian heeft de artistieke leiding, onze landgenote Mariette Rissenbeek is verantwoordelijk voor de zakelijke kant. En ze hebben meteen al een vuiltje weg te werken, want volgens de gerenommeerde krant Die Zeit was de gevierde eerste chef van het festival, Alfred Bauer, in de nazitijd een `ijverige SA-man´ en een belangrijke culturele functionaris, onder meer in de beruchte Reichsfilmintendanz.
De nieuwe festivalleiding schrok zich uiteraard kapot en besloot meteen, de naar Bauer genoemde prijs voor `nieuwe perspectieven in de filmkunst´ in ieder geval dit jaar niet te verlenen. Onafhankelijk historisch onderzoek moet nu uitwijzen of de publikatie in Die Zeit klopt, verklaarde Rissenbeek, maar ook zij vindt het nu al onwaarschijnlijk dat er ooit weer een prijs naar Bauer wordt vernoemd. In plaats daarvan kun je je voorstellen dat er een speciale jury-prijs wordt ingevoerd, net als op andere grote festivals, zei Chatrian. Hij vond het nog te vroeg voor definitieve conclusies. `Maar natuurlijk heeft dit zijn uitwerking op het festival, op de stad, op ons allemaal. De geschiedenis van de Berlinale is ook de geschiedenis van Berlijn.´
Bauer is niet de enige grootheid die dezer dagen ontmanteld wordt. Ook Paul von Hindenburg (1847-1934) moet eraan geloven. De president van de Weimarrepubliek was op 20 april 1933, samen met Adolf Hitler, tot ereburger van Berlijn benoemd. Na de tweede wereldoorlog bleef Hindenburg ereburger, hoewel zijn rol steeds opnieuw onderwerp van discussie was, met als centrale vraag of hij gezien moest worden als wegbereider voor Hitler.
Weliswaar was Hindenburg in 1933 al hoogbejaard, maar wel in het volle bezit van zijn verstandelijke vermogens, zoals dat heet. En het ereburgerschap is voorbehouden aan mensen die buitengewone verdiensten hebben gehad voor de stad, aldus een commissie, die het besluit om Hindenburg deze eretitel te ontnemen voorlegde aan het Berlijnse parlement. En dat stemde ermee in. Op 30 januari, precies 87 jaar nadat hij Hitler tot Rijkskanselier had benoemd, werd Hindenburg uit het register van ereburgers geschrapt.
Hindenburgs lot heeft meer mensen getroffen. Al 19 keer zijn ereburgers afgevoerd van de lijst met 131 namen die Berlijn sinds 1813 heeft gevoerd. Dat gold voor NS-kopstukken zoals Hitler, Göring en Göbbels, en ook voor de DDR-leiders Ulbricht en Honecker. Maar het debat gaat verder; ook de straatnamen moeten ontdaan worden van hun militaire of koloniale lading, vinden bijvoorbeeld de Groenen. Een groot aantal straten in de hoofdstad is immers gewijd aan Pruisische vechtersbazen. De Duitse geschiedenis met steeds nieuwe `helden´ die later als misdadigers werden gezien, heeft ertoe geleid dat veel straten en pleinen omgedoopt zijn. Na de val van de Muur kwamen maar liefst 230 straten in Oost-Berlijn in aanmerking voor een nieuwe naam.
Ook de koloniale geschiedenis van Duitsland moet een plek krijgen in het bewustzijn, vindt het stadsbestuur, want burgers hebben vaak geen enkel idee daarvan. Daarom is nu het startsein gegeven voor een vijf jaar durend cultuurproject dat de kennis en het besef van het Duitse kolonialisme in Afrika moet vergroten. Samen met cultuurstichtingen en burgerinitiatieven zullen tentoonstellingen, festivals en conferenties worden georganiseerd. De stad trekt er twee miljoen voor uit, een cultuurstichting legt er een miljoen bij.